مقدمه

1- پیشینه اندیشه نهاد رسیدگی به شکایت علیه دولت

2- اندیشه پایداری نهاد قضایی علیه دولت پس از انقلاب اسلامی

3- مهم‌‌ترین دگرگونی‌‌ها در قانون اصلاحی 1402

4- نسبت دیوان عدالت اداری ایران با شورای دولتی فرانسه

مبحث اول: ساختار و صلاحیت دیوان عدالت اداری

1- ساختار و تشکیلات دیوان عدالت اداری

1-1 رئیس دیوان عدالت اداری

1-2 شعب نخستین و تجدیدنظر دیوان عدالت اداری

1-3 هیأت‌‌های تخصصی

1-4 هیأت عمومی

1-5 واحد اجرای احکام

1-6 دفاتر استانی

1-7 کارشناسان رسمی

1-8 ارگان اداری

2- صلاحیت دیوان عدالت اداری

2-1 صلاحیت اصولی شعب دیوان عدالت اداری

2-2 استثنائات وارد بر صلاحیت اصولی شعب دیوان

2-2-1 رسیدگی به دعاوی مطالبه خسارت

2-2-2 تصمیمات و آرای دیگر مراجع قضایی

2-2-3 رسیدگی به دعاوی ناشی از اجرای قرارداد

2-2-4 شکایت نسبت به اقدامات و آرای صادر از هیأت‌‌ها و کمیته‌‌های تخصصی وزارتین علوم، تحقیقات، فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

2-2-5 شکایت واحدهای دولتی علیه یکدیگر

2-2-6 رسیدگی به اعتراض و شکایت نسبت به آرای شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی ساختمان

3- صلاحیت دیوان نسبت به دادگاه‌‌های دادگستری

4- رسیدگی به شکایت بابت عدم اتخاذ تصمیم و عدم اقدام

مبحث دوم: آیین دادرسی در رسیدگی دیوان عدالت اداری

1- تشریفات دادخواهی در دیوان عدالت اداری

2- ذی‌‌نفع و دارای سمت بودن شاکی و نماینده او

3- روشن و رسا بودن شکایت

4- شخصیت شاکی و طرف شکایت

5- رد دادخواست ناقص و نادرست

6- رسیدگی غیرتناظری و غیرتقابلی

7- اختلاف در صلاحیت

8- طواری مترتب بر رسیدگی دیوان

8-1 اصلاح خواسته شاکی

8-2 صدور قرار اناطه

8-3 فوت یا حجر شاکی و یا زوال سمت نماینده شاکی

8-4 جلب شخص ثالث

8-5 ورود شخص ثالث

8-6 استرداد دادخواست

9- صدور دستور موقت

9-1 موضوع دستور موقت

9-2 مبنای توجیهی دستور موقت

9-3 شرایط صدور دستور موقت

9-4 جریان رسیدگی به درخواست صدور دستور موقت

9-5 جنبه‌‌های یکسانی و دوگانگی دستور موقت صادر از شعب دیوان عدالت و دادگاه‌‌های عمومی حقوقی

9-6 ترتیب اجرای دستور موقت

9-7 آثار و پیامدهای دستور موقت

10- ختم رسیدگی و صدور رأی

10-1 محتوای دادنامه شعبه نخستین دیوان

10-2 گونه‌‌های اظهارنظر شعبه نخستین نسبت به موضوع شکایت

10-3 ابلاغ رأی به طرفین

10-4 پیامدهای مترتب بر رأی شعب دیوان

مبحث سوم: شکایت و اعتراض نسبت به آرای شعب

1- طریق عادی شکایت از آرای دیوان

1-1 منتفی بودن فرض واخواهی از احکام دیوان

1-2 تجدیدنظرخواهی از آرای صادر از شعب نخستین

1-2-1 آیین و تشریفات دادخواست تجدیدنظر

1-2-2 شیوه رسیدگی و اظهارنظر شعب تجدیدنظر

1-2-2-1 اصل صلاحیت محدود شعب تجدیدنظر

1-2-2-2 استرداد دادخواست تجدیدنظر

1-2-2-3 گونه‌‌های اتخاذ تصمیم در شعب تجدیدنظر

1-2-3 اعلام اشتباه قضات تجدیدنظر در صدور رأی

1-2-4 توصیف رأی شعبه تجدیدنظر

2- طرق غیرعادی شکایت از رأی

2-1 اعاده دادرسی

2-1-1 جهات اعاده دادرسی

2-1-2 مهلت اعاده دادرسی در مرجع صالح

2-1-3 اصحاب دعوای اعاده دادرسی

2-1-4 نسبت اعاده دادرسی از احکام قطعی دیوان عدالت با اعاده دادرسی از احکام قطعی دادگاه‌‌ها

2-1-5 پیامدهای اعاده دادرسی

2-2 اعتراض ثالث

2-2-1 ذی‌‌نفع اعتراض ثالث

2-2-2 نسبت اعتراض ثالث به حکم دیوان یا اعتراض ثالث نسبت به رأی دادگاه‌‌ها

2-2-3 اصحاب دعوای اعتراض ثالث

2-2-4 شرایط اقامه اعتراض ثالث

2-2-5 آیین رسیدگی به اعتراض ثالث

2-2-6 اعتراض ثالث دادرسی و اجرایی

2-2-7 آثار و پیامدهای قانونی مترتب بر اعتراض ثالث و رأی مبتنی بر آن

3- طریق نهایی شکایت از رأی (اعاده دادرسی به جهت خلاف شرع بودن رأی قطعی)

مبحث چهارم: آیین رسیدگی در هیأت عمومی و صلاحیت‌‌های این مرجع

1- جریان دادخواهی نزد هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

1-1 تنظیم دادخواست و نکات مندرج در آن

1-2 کنترل اداری دادخواست از سوی دفتر هیأت عمومی

1-3 جریان تبادل لوایح

1-4 ضرورت شور و اظهارنظر ابتدایی هیأت تخصصی

1-5 نقش رئیس دیوان عدالت در پایش مصوبات دولتی

2- صلاحیت‌‌های هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

2-1 صلاحیت اصولی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

2-2 استثنا بر صلاحیت اصولی هیأت عمومی

2-2-1 تصمیمات و احکام مقام رهبری و مصوبات تأییدشده از سوی ایشان

2-2-2 تصمیمات و مصوبات سران سه قوه

2-2-3 مصوبات و مقررات فروتقنینی رئیس قوه قضائیه

2-2-4 تصمیمات و مصوبات شورای نگهبان

2-2-5 مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام

2-2-6 مصوبات مجلس خبرگان رهبری

2-2-7 مصوبات شورای عالی امنیت ملی

2-2-8 مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی

2-2-9 مصوبات شورای عالی فضای مجازی

2-2-10 تصمیمات و مصوبات نهادهای غیردولتی، مؤسسات غیرخصوصی غیردولتی

2-2-11 مصوبات دولت که به تشخیص رئیس مجلس مغایر قانون اعلام گردید

2-2-12 مصوبات شوراهای اسلامی شهر و روستا

3- ابطال مصوبه به جهت مغایرت با موازین شرعی

4- صدور رأی وحدت رویه

4-1 مبنای قانونی صدور رأی وحدت رویه

4-2 نسبت رأی وحدت رویه دیوان عدالت اداری با رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور

4-3 شرایط صدور آرای وحدت رویه

4-3-1 ارجاع رئیس دیوان عدالت اداری

4-3-2 لزوم احراز تعارض آرا از سوی رئیس دیوان و هیأت عمومی

4-3-3 وجود دلایل و نشانه‌‌های تعارض آرا

4-3-4 قطعی بودن آرای تعارض

4-3-5 نبود رأی وحدت رویه نسبت به موضوع مطروح

4-4 آثار قانونی مترتب بر آرای وحدت رویه

5- ایجاد رویه واحد

5-1 شرایط صدور رأی ایجاد رویه

5-2 پیامدها و نتایج حقوقی رأی ایجاد رویه

6- نقض آرای هیأت عمومی به‌جهت اشتباه در صدور یا مخالفت با قانون و شرع

مبحث پنجم: آیین اجرای تصمیمات و احکام دیوان عدالت اداری

1- اصول حاکم بر اجرای احکام و تصمیمات دیوان عدالت

1-1 اجرای فوری رأی و تصمیم

1-2 لزوم قطعیت و ابلاغ رأی دیوان به‌منظور اجرا

1-3 اصل ترتب و تقدّم اجرای اختیاری

1-4 جریان اجرای توافقی رأی

1-5 اصل نسبی بودن اجرا و دامنه گسترده استثنائات آن

2- ویژگی‌‌های نظام اجرایی دیوان عدالت

2-1 مردمی بودن نظام اجرای دیوان عدالت اداری

2-2 نظام فاقد آیین‌‌های اجرا یا با کمترین آیین‌‌های اجرایی

2-3 آمیزش جنبه اعلامی و اجرایی رأی

2-5 ابتکار عمل دادرس اجرا

2-6 اجرای حتمی و بی‌چون‌وچرای رأی

2-7 برخورداری از ضمانت اجراهای مدنی، شبه‌کیفری و کیفری

2-8 بهره‌‌مندی از قواعد عام نظام اجرای مدنی

3- ترتیب اجرای آرای دیوان عدالت اداری

3-1 گونه‌‌های اجرا

3-1-1 اجرای اختیاری

3-1-2 اجرای توافقی

3-1-3 اجرای قهری و اجباری

3-2 طرق مختلف اجرای قهری

3-3 ترتیب اجرای آرای هیأت‌‌های عمومی و تخصصی دیوان

3-4 ترتیب اجرای دستور موقت

4- رخدادهای ناگهانی و طواری مترتب بر اجرا

4-1 زوال عنصر فوریت و ضرورت از دستور موقت

4-2 استرداد دادخواست

4-3 درخواست اعاده دادرسی و توقف اجرای رأی

4-4 اعلام اشتباه قاضی یا قضات صادرکننده رأی

4-5 ابهام در رأی موضوع اجرا

4-6 اعتراض به رأی قطعی یا قطعیت‌یافته موضوع اجرا

4-7 تشخیص رئیس قوه قضائیه یا رئیس دیوان دایر برخلاف قانون یا بیّن شرع بودن رأی

4-8 برخورد با موانع قانونی

4-9 فقدان اختیار و توانایی دادباخته در اجرای حکم

5- جنبه‌‌های یکسانی و دگرگونی بین اجرای آرای دیوان عدالت و احکام مدنی

5-1 جنبه‌‌های یکسانی و همانندی در دو نظام اجرا

5-2 جنبه‌‌های دوگانگی و تمایز در دو نظام اجرا

6- ضمانت اجرای آرای دیوان عدالت اداری

6-1 ضمانت اجراهای عام

6-1-1 ضمانت اجرای عام ناظر بر آرای شعب دیوان

6-1-2 ضمانت اجرای عام ناظر بر آرای هیأت‌‌های عمومی و تخصصی

6-2 ضمانت اجرای خاص

6-2-1 مفهوم و ماهیت استنکاف

6-2-2 عناصر استنکاف

6-2-3 آیین رسیدگی به تخلف از نوع استنکاف

6-2-3-1 گزارش استنکاف

6-2-3-2 مرجع صالح

6-2-3-3 احراز استنکاف

6-2-3-4 شخص مستنکف

6-2-3-5 جلوه‌‌های استنکاف

6-2-3-6 بازشناسی مفهوم استنکاف و حکم ماده 112 ق.د.ع از بزه موضوع ماده 576 ق.م.ا ـ کتاب تعزیرات

6-2-3-7 بازشناسی مفهوم استنکاف موضوع ماده 112 ق.د.ع از تخلف اداری موضوع قانون رسیدگی به تخلفات اداری

6-2-4 چگونگی اجرای حکم انفصال

6-2-4-1 انفصال از شغل و انفصال از خدمت

6-2-4-2 موارد صدور حکم انفصال

6-2-4-3 آیین و تشریفات اجرای حکم انفصال

6-2-5 پیامدهای قانونی مترتب بر استنکاف و انفصال مشخص مستنکف

7- چالش‌‌ها و دشواری‌‌ها در اجرای آرای دیوان عدالت اداری

7-1 چالش‌‌ها و موانع معطوف به دولت و اشخاص در حکم دولت

7-1-1 قانون‌گریزی دولت و اشخاص در حکم دولت

7-1-2 تشبث به موانع عملی و قانونی

7-1-3 سوءاستفاده از فرصت‌‌های شکایت از رأی

7-1-4 تداخل صلاحیت‌‌ها و درهم‌‌تنیدگی مأموریت‌ها

7-1-5 دگرگونی قوانین و مقررات

7-2 ابهام و نارسایی در رأی و شیوه اجرا

7-3 ناکافی بودن مهلت اجرای رأی

7-4 اعمال استثنائات نابجا در قلمرو صلاحیت دیوان

7-5 چالش و ابهام در ضمانت اجرای آرا و تصمیمات

7-5-1 نبود معیار دقیق در شناسایی استنکاف و بیان عناصر آن

7-5-2 تلاقی عنوان استنکاف با بزه جلوگیری از اجرای حکم یا تصمیم قضایی

7-5-3 نبود پیوستگی بین هرگونه خودداری از اجرا با استنکاف

7-5-4 ناکارایی مجازات استنکاف

7-5-5 اشکال و ابهام در شیوه اجرای رأی

7-5-6 نقض آرای وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عدالت از سوی شعب دیوان عالی کشور

7-6 طواری و رخدادهای ناگهانی در مسیر اجرا

7-6-1 وضع مصوبه تازه از سوی دادباخته

7-6-2 وجود قانون مغایر با رأی

7-6-3 پیامدهای ناشی از برنامه توافقی برای اجرا

7-6-4 لزوم دخالت چند مقام مسؤول و دشواری در تشخیص میزان مسؤولیت ایشان

7-6-5 هزینه‌‌های هنگفت برای اجرای پاره‌‌ای احکام

7-6-6 ابهام و نارسایی در متن رأی موضوع اجرا

7-6-7 انبوهی پرونده‌‌ها و کمبودی عوامل اجرا

پیوست شماره (1)

«قانون دیوان عدالت اداری»

پیوست شماره (2)

«واژگان خارجی برابر با واژگان فارسی»

الف) واژگان انگلیسی به فارسی

ب) واژگان فرانسه به فارسی

پیوست شماره (3)

«نمایه واژگان مهم و پرکاربرد»

پیوست شماره (4)

«نمایه قوانین و مقررات»

پایگاه یافته‌‌ها

1- کتاب‌‌های حقوقی

2- منابع غیرحقوقی

3- مجموعه‌‌ها، رساله‌‌ها، مقالات و جزوات

4- منابع به زبان فرانسه و انگلیسی

5- منابع اینترنتی