سخن ناشر
پیشگفتار
مقدمه
فصل اول: مبانی نظری عدم تقابل در نظام بین‌المللی
مبحث اول: حقوق بین‌الملل: حقوق تبادلی یا غیرتبادلی؟
گفتار اول- جایگاه تقابل در روند شکل‌گیری و تکامل حقوق بین‌الملل
الف- مفهوم تقابل
ب- تقابل در منابع حقوق بین‌الملل
1- عرف
2- معاهدات
3-اصول کلی حقوقی
1-3مبنای اصول کلی: وجدان حقوقی مشترک مردم جهان و طبیعت اجتماعی جوامع انسانی
2-3 اقسام اصول کلی حقوقی
3-3اهمیت اصول کلی حقوقی
4-اقدامات یکجانبه
ج- کارایی تقابل به عنوان ضمانت اجرای حقوق بین‌الملل
گفتار دوم: تاثیر انسانی شدن حقوق بین‌الملل بر نظام تقابل
الف- تعدیل و تحدید مفهوم حاکمیت در پرتو انسانی شدن حقوق بین‌الملل
1- ارتقای جایگاه کرامت انسانی در نظام حقوق بین‌الملل معاصر
2- ایده حاکمیت مسئول
3-برابری حاکمیت‌ها: مبنای تقابل در نظام بین‌المللی
4-تحول نقش اراده و رضایت دولت‌ها در جامعه جهانی
ب- نمود انسانی شدن در برخی حوزه‌های حقوق بین‌الملل
گفتار سوم: سیر تحول تاریخی جامعه جهانی (مفهوم بشریت)
الف- مبانی فلسفی حقوق بین‌الملل: مقوم عدم تقابل
1-رضایت دولت‌ها و تعهدات متقابل
2- تعهدات ناشی از عضویت در جامعه بین‌المللی
ب- کارکردهای حداقل‌های اخلاقی در جامعه بین‌المللی
ج- مفهوم جهان‌شمولی حقوق بین‌الملل
گفتار چهارم: مفهوم جامعه بین‌المللی و روند رو به تکامل آن
الف- ضرورت‌های اجتماعی و حقوقی: مبنای شناسایی جامعه بین‌المللی
ب- جامعه بین‌المللی: دلالت بر تقابل و تعامل منافع
ج- حمایت حقوق بین‌الملل از منافع جامعه در چارچوبی مبتنی بر عدم تقابل
د- موازنه منافع جامعه و منافع فردی (دولت‌ها): از تقابل به سوی عدم تقابل
ﻫ- عوامل ارزیابی جامعه بین‌المللی معاصر
1- وفاق حداقلی در مورد ارزش‌های بنیادین
2- ارتقای جایگاه افراد و جامعه مدنی بین‌المللی
و- احساس یا برداشت عمومی در مورد جامعه بین‌المللی
ز- وابستگی متقابل و ملزومات آن در نظام بین‌المللی معاصر
1- تحول مفهوم حسن هم‌جواری در پرتو وابستگی متقابل
2-مفهوم خیر مشترک جهانی
3-مفهوم نظم عمومی بین‌المللی
4- حکومت قانون
5- عدالت
مبحث دوم: شناسایی تعهداتی در قبال افراد بشر: نقطه اوج عدم تقابل در نظام بین‌المللی
گفتار اول: حقوق بشر: حقوق بین‌الملل حمایت از انسان و نه دولت
الف- تفاوت موضوع در حقوق بین‌الملل و حقوق بشر
ب- مبنای الزامآور بودن قواعد بنیادین حقوق بشر
گفتار دوم: مقتضیات رژیم‌های خودبسنده: بازنگری در رعایت تقابل
الف- جایگاه رژیم‌های خودبسنده یا خوداجرا در حقوق بین‌الملل
ب- رژیمهای خودبسنده متاثر از تحول در مفهوم نظم حقوقی بین‌المللی
ج- چالش خودبسنده بودن نظام حقوق بشر یا چگونگی تضمین عدم تقابل
1- کارایی مکانیسم حمایت از حقوق بشر
2- تفاوت تقابل به عنوان ویژگی شکلی یا ویژگی ماهوی
3- راهکار حمایت از حقوق بشر: اقدام متقابل یا اقدام یکجانبه
مبحث سوم: برخی از مهم‌ترین جلوه‌های عدم تقابل در حقوق بین‌الملل معاصر
گفتار اول- سلسله مراتب قواعد و تعهدات بین‌المللی
الف- جایگاه قواعد آمره
ب- تعهدات عام‌الشمول یا در قبال کل جامعه بین‌المللی
1- ویژگی تعهدات عام‌الشمول
2-مبنای تعهدات عامالشمول: اولویت هنجارهای جهانی
3-قلمروی اقدام دولت‌ها در قبال تعهدات عام‌الشمول
گفتار دوم: عدم تقابل در نظام حقوق بین‌الملل محیط زیست
الف- حقوق بین‌الملل محیط زیست مبتنی بر «خیر مشترک جهانی»
ب- حمایت از امنیت و کرامت انسانی در پرتو حفاظت از محیط زیست
ج- رابطه حقوق بین‌الملل محیط زیست و نظام حقوق بشر
د- مبنای مسئولیت متقابل در حقوق بین‌الملل محیط زیست
ﻫ- اجرای حقوق جهانی محیط زیست، دغدغه مشترک جهانی
گفتار سوم: تحولات نظام مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها
الف- توسعه مفهوم «دولت زیان‌دیده» در پرتو تعهدات غیرمتقابل اعضای جامعه بین‌المللی
ب- تحولات حقوق و تعهدات غیرمتقابل دولت ثالث در نظام مسئولیت بین‌المللی
1- تعهدات در مقابل نقض هنجارهای بنیادین جامعه بین‌المللی (ماده 41)
1-1 تعهد به همکاری: تعهدی حقوقی یا هدفی جهانی
2-1 تعهد به امتناع از شناسایی و حمایت
2- طرح مسئولیت ناشی از نقض تعهدات متعلق به جامعه بین‌المللی در کل (ماده 48)
1-2حق استناد به مسئولیت
2-2 حق مطالبه توقف و عدم تکرار
3-2 حق مطالبه جبران خسارت
3- اقدامات دولت‌های ثالث در واکنش به نقض تعهدات جامعه بین‌المللی (ماده 54)
4-چالش طرح مسئولیت ناشی از نقض تعهدات جامعه بین‌المللی در عمل: تفکیک صلاحیت از مسئولیت
5- حرکت نظام مسئولیت بین‌المللی: از دوجانبه‌گرایی و تقابل به سوی چندجانبه-گرایی
ج- آیین شکایات بین‌الدولی در معاهدات حقوق بشری مخصص یا مکمل نظام مسئولیت بین‌المللی
د- تئوری مسئولیت حمایت
1-مبنای مسئولیت حمایت: پاسخگویی در قبال حقوق بنیادین بشر
2-توسعه چارچوب مسئولیت حمایت در پرتو ارتقای جایگاه حقوق بشر
1-2مسئولیت پیشگیری
2-2 مسئولیت احیای مجدد یا بازسازی
3-2مسئولیت واکنش
3-مسئولیت حمایت در قبال جامعه بین‌المللی و مردم
4- مسئولیت حمایت: تلاقی حاکمیت انسانی شده و مداخله بشردوستانه
1-4 ایرادات وارد بر ایده حاکمیت انسانی شده
2-4تاثیرایده انسانی شدن حاکمیت بر مداخله بشردوستانه
5- نقش سازمان ملل متحد در تبیین ایده مسئولیت حمایت
1-5مداخلات غیرمجاز از منظر شورای امنیت
2-5مداخلات مجاز توسط شورای امنیت
6- محدودیت‌های مسئولیت حمایت
1-6حق تعیین سرنوشت
2-6حقوق بشر
گفتار چهارم- عدم تقابل در نظام حقوق بین‌الملل کیفری
الف- نقش حقوق بین‌الملل کیفری در حمایت از ارزش‌های انسانی
ب- موضوع حقوق بین‌الملل کیفری: هم دولت‌ها و هم افراد
ج- مفهوم جرایم بین المللی: نقض تعهداتی با ماهیت غیرتقابلی
1-وجدان مشترک بشریت، مبنای جرایم بین‌المللی
2- تحول مفهوم جرایم بین‌المللی در راستای انسانی شدن
3-رابطه تنگاتنگ جرایم بین‌المللی و قواعد آمره
1-3 جنایت ژنوسید: جنایت علیه حقوق انسان‌ها
2-3جنایات علیه بشریت
3-3 جرایم جنگی: نقض قواعد مبنایی حقوق بشردوستانه
د- عدم تقابل در تعهد دولتها به همکاری
1- تعامل میان حاکمیت دولتی و حمایت از ارزش‌های بشری در پرتو تعهد به همکاری
2-الگوی همکاری در دیوان بین‌المللی کیفری
3-عدم ایفای مسئولیت همکاری در تعقیب جنایات بین‌المللی: دغدغه‌ای حقوق بشری
4-مسئولیت دولت‌ها در همکاری با دیگر دولت‌ها
ﻫ- اصل صلاحیت جهانی: تجلی عدم تقابل در حقوق بین‌الملل کیفری
1-صلاحیت جهانی ابزاری برای حمایت از ارزش‌های اساسی جامعه بین‌المللی
2- رابطه صلاحیت جهانی و تعهدات غیرمتقابل دولت‌ها
3-صلاحیت جهانی و تئوری مقابله با دشمن مشترک
و) نظام مسئولیت مشدد: تضمین عدم تقابل در احترام به ارزش‌های بنیادین
فصل دوم: عدم تقابل در عملکرد بین‌المللی معاصر
مبحث اول: ملاحظات مبتنی بر عدم تقابل در معاهدات حقوق بشری
گفتار اول- مبنای شکل‌گیری معاهدات مبتنی بر عدم تقابل
الف- تاثیر جهانی شدن بر معاهدات حقوق بشری
ب- جایگاه معاهدات حقوق بشری در حقوق بین‌الملل: تعارض قالب و کارکرد
ج- تفاوت ماهوی معاهدات حقوق بشری با دیگر معاهدات بین‌المللی
1-تضعیف ماهیت قراردادی
2- تعدیل عناصر رضایت و تقابل
3- حذف تقابل حقوقی
د- چالش قالب، هدف یا شناخت در مورد معاهدات حقوق بشری
1- رهیافت صورت‌گرا یا فرمالیست
2-رهیافت غایت‌گرا
3- رهیافت شناخت‌گرا
ﻫ- تاکید بر ماهیت متفاوت معاهدات حقوق بشری در رویه نهادهای حقوق بشری
و- تغییر نگرش در معاهدات حقوق بشری: از «قرارداد» به سمت «تعهد»
1- الگوی سنتی معاهده به عنوان «قرارداد»
2- الگوی جدید موافقت‌نامه‌های حقوق به عنوان «تعهد»
3-تلقی معاهدات حقوق بشری به منزله اعلامیه‌هایی یکجانبه از سوی دولت‌ها
4-موافقت‌نامه‌های حقوق بشری، ابزاری برای التزام به ارزش‌های اخلاقی
ز- التزام اخلاقی به معاهدات حقوق بشری جایگزین التزام مبتنی بر منافع متقابل
1-تضعیف منافع متقابل و فردی با تقویت دکترین «تعهدات عام‌الشمول»
2- جایگاه حق معامله به مثل در موافقت‌نامه‌های حقوق بشری
ح- اجرای معاهدات حقوق بشری: تحول در رژیم اجرای سنتی معاهدات
1- توازن یا تقابل منافع
2-اقدامات متقابل
3-تخدیش حیثیت، اعتبار در پرتو سیاست شرمنده‌سازی
4-ذی‌نفع‌های فردی، ضمانت‌کنندگان بین‌المللی و اجرای تعهدات
ط- ارزش تعهدات معاهده‌ای مبتنی بر هنجارهای اخلاقی
گفتار دوم: حق شرط بر معاهدات حقوق بشری
الف- نظام کلی حق شرط و تطبیق آن با معاهدات حقوق بشری
ب- رویکرد کمیسیون حقوق بین‌الملل به حق شرط بر معاهدات حقوق بشری
ج- معیار ارزیابی شروط بر معاهدات حقوق بشری و آثار آن
د- تاثیر حق شرط بر عملکرد نظارتی دولت‌ها
ﻫ- حق شرط در رویه نهادهای حقوق بشری
1-حق شرط در رویه دیوان امریکایی حقوق بشر
2-رویه دیوان اروپایی حقوق بشر
3-رویه کمیته حقوق بشر
گفتار سوم: جانشینی در معاهدات حقوق بشری
مبحث دوم ملاحظات مبتنی بر عدم تقابل در معاهدات حقوق بشردوستانه
گفتار اول- جایگاه حقوق بشردوستانه در نظام حقوق بین‌الملل
الف- جایگاه انسان در حقوق بشردوستانه
ب- حمایت از کرامت انسانی: پیوند حقوق بشر و حقوق بشردوستانه
گفتار دوم: ماهیت غیرتقابلی برخی موازین حقوق بشردوستانه
الف- ضرورت نظامی
ب- اقدامات تلافی جویانه و تقابل در حقوق مخاصمات مسلحانه
ج- حیثیت انسانی در مخاصمه مسلحانه
د- التزام بازیگران غیردولتی
گفتار سوم- تقابل و عدم تقابل تعهدات مبتنی بر حقوق بشردوستانه در اسناد بین‌المللی
الف- کنوانسیون‌های لاهه (1899 و 1907)
ب- کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو
1- ماده 3 مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو
2- سایر مواد کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو
ج- پروتکل‌های الحاقی (1977)
د- کنوانسیون حقوق معاهدات 1969 (بند 5 ماده 60)
گفتار چهارم- برخی تحولات حقوق بین‌الملل بشردوستانه در پرتو حقوق بشر
الف- اصل تفکیک و ممنوعیت حمله به غیرنظامیان
ب- اصل تناسب
ج- تعدیل مفهوم ضرورت نظامی و خسارت تبعی
د- مفهوم «مبارز» یا «رزمنده» در مخاصمه مسلحانه غیربین‌المللی
گفتار پنجم- عملکرد دولتی و بین‌المللی موید عدم تقابل در حقوق بشردوستانه
مبحث سوم: نقض برخی تعهدات بنیادین دولت‌ها در نبرد میان تقابل و عدم تقابل
گفتار اول- تعهدات انسانی دولت‌ها در مقابله با تروریسم
الف- حقوق بشر: مرز مقابله با تروریسم
ب- لزوم رعایت ملاحظات انسانی غیرمتقابل در مبارزه با تروریسم
1-حق احترام به حیات و تمامیت جسمانی
2- شرایط اضطرار عمومی
3-امنیت انسانی
ج- معضل مفهومی یا تئوریک دفاع مشروع در توجیه جنگ علیه تروریسم
گفتار دوم: حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، قربانیان اصلی جنگ علیه تروریسم
الف- ابهام در الگوی جنگ علیه تروریسم
1- مسئله تبعیض
2-تفکیک رزمندگان قانونی و غیرقانونی
3-مرز میان مبارزه با تروریسم و شکنجه
ب- رابطه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جنگ علیه تروریسم
ج- مبارزه با تروریسم در پرتو همکاری در جامعه بین‌المللی
مبحث چهارم نقش سازمان‌های بین‌المللی در تثبیت الگوی غیرمتقابل تعهدات حقوق بشری
گفتار اول- نقش سازمان‌های بین‌المللی در شکل‌گیری و تثبیت جامعه بین‌المللی
الف- دکترین جامعه بین‌المللی
ب- از جامعه بین‌المللی تا جامعه حقوقی بین‌المللی
ج- جایگاه ملل متحد و منشور در این چارچوب ساختاری
1- برخی دیدگاه‌ها در مورد پذیرش منشور به عنوان قانون اساسی جامعه بین‌المللی
2- منشور ملل متحد و دولت‌های غیرعضو: چالش تئوریک و نظری
گفتار دوم- اقدام سازمان ملل متحد به نمایندگی از جامعه بین‌المللی در حمایت از عدالت کیفری بین‌المللی
الف- مجمع عمومی سازمان ملل متحد
ب- شورای امنیت سازمان ملل متحد
1- تحول صلح و امنیت بین‌المللی: امنیت انسانی و امنیت جمعی
2- پیوند «عدالت کیفری بین‌المللی» و «صلح و امنیت بین‌المللی»
3-تعامل شورای امنیت و دیوان بین‌المللی کیفری در عمل: تقویت جهانشمولی
4- اختیارات شورای امنیت برای مخاطب قرار دادن اعضای جامعه بین‌المللی اعم از دولتها و اشخاص حقوقی دیگر
1-4 الزام نیروهای نظامی غیردولتی
2-4 سازمان‌های بین‌المللی
3-4سازمان‌های منطقه‌ای
4-4 موسسات، شرکت‌های خصوصی و چندملیتی
5-4افراد انسانی
گفتار سوم- نقش سازمان‌های بین‌المللی در تبیین ماهیت غیرتقابلی معاهدات حقوق بشری و اجرای آنها
الف- مروری بر عملکرد برخی سازمان‌های بین المللی
1-دیوان بین‌المللی دادگستری
2-کمیته حقوق بشر
3- کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
4-دیوان امریکایی حقوق بشر
5-کمیسیون اروپایی حقوق بشر
ب- نقش نهادهای بین‌المللی در نظارت بر ایفای تعهدات حقوق بشری
1- ماهیت غیرمتقابل تعهدات حقوق بشری و نظارت بین‌المللی
2-تحلیل برخی اقدامات یکجانبه دولت‌ها
3-کارآمدی ابزارهای در اختیار سازمان‌های بین‌المللی
4-تعهدات حقوق بشری سازمان‌های بین‌المللی
گفتار چهارم- چشم انداز موقعیت نهادهای حقوق بشری در نظام بین‌المللی
الف- یکپارچه نمودن نهادهای معاهدهای حقوق بشری
ب- ایده تاسیس دادگاه جهانی حقوق بشر
نتیجه‌گیری
منابع