مصوبات شوراها
منتشره از تاریخ
1399/12/01 لغایت 1399/12/10
در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران
شورای‌عالی فضای مجازی
مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی در خصوص الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی
منتشره در روزنامه رسمی شماره 22122-04/12/1399
شماره 107105/99 ـ ۱۳۹۹/۱۱/۲۱
قوه قضاییه ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
وزارت امور خارجه ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
وزارت آموزش‌وپرورش ـ وزارت علوم و تحقیقات و فناوری
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ـ سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران
در اجرای ماده ۱۱ آیین‌نامه داخلی شورای‌عالی فضای مجازی، به پیوست مصوبه جلسه شصت و هشتم مورخ ۱۳۹۹/۱۰/۱۶ شورای‌عالی با موضوع «الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» که طی نامه شماره 99/106847 مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۲ به استحضار مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) رسیده است، برای اجرا ابلاغ می‌شود.
دبیر شورای‌عالی فضای مجازی ـ سیدابوالحسن فیروزآبادی
الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری
خلاف واقع در فضای مجازی
مقدمه
با گسترش رسانههای ارتباطی نوین به ویژه پیام‌رسان‌های اجتماعی، جریان تولید و انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری در فضای مجازی و دامنه تأثیرات آن‌ها افزایش یافته و زمینه مشارکت شهروندان در تولید و انتشار [User Generated Content (UGC)] آسان و ارزانِ محتوای خبری فراهم شده است؛ این امر، نشر و بازنشر وسیع و سریع اطلاعات، اخبار و محتوای خبری تحریف شده و خلاف واقع را که عموماً با هدف ضربه به حیثیت اشخاص، آسیب به امنیت روانی، عوامفریبی، بیاعتبارسازی نهادها و گزارش‌های رسمی، ایجاد ترس و وحشت عمومی، برهم زدن آرامش اجتماعی، تضعیف انسجام ملی و تأثیرگذاری بر نتایج انتخابات صورت میگیرد، را نیز تسهیل نموده و مدیریت شرایط خاص نظیر وقوع بیماری‌های فراگیر، بلایای طبیعی یا رویدادهای مهم سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی را با چالش مواجه میسازد.
هدف این مصوبه صیانت از سلامت و امنیت روانی جامعه و کاهش آسیب‌های موصوف از طریق تعریف و تعیین اقدامات پیشگیرانه و واکنشی و ارتقاء سطح مسئولیتپذیری و پاسخگویی هماهنگ و به‌هنگام برای مقابله با ناهنجاریها و پیامدهای تولید و نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع است.
ماده ۱ـ تعاریف
۱ ـ ۱ـ اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع: هرگونه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری منتشرشده در فضای مجازی شامل انواع صور متنی، صوتی، تصویری یا چندرسانهای که مابه‌ازایی در واقعیت نداشته یا شکل تحریفشدهای از یک واقعیت است که موجب آسیب و اخلال در نظم عمومی، تشویش اذهان عمومی، کاهش ثبات، انسجام، اعتماد، سلامت و امنیت فرد و جامعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و یا کسب منافع نامشروع می‌شود؛
۱ـ ۲ـ درگاه نشر: موجودیت فضای مجازی اعم از کانال، صفحه، وب‌سایت، برنامک و بات یا ربات که در دسترس عموم بوده و در آن اطلاعات، اخبار و محتوای خبری منتشر یا بازنشر می‌شود و بیش از پنجهزار مخاطب دارد؛
۱ـ ۳ـ سکوی نشر: هر سامانه و زیرساختی که قابلیت ایجاد و مدیریت فنی و مقرراتی درگاه‌های نشر را دارد.
ماده ۲ـ به منظور فراهم آمدن زمینه‌های مؤثر پیشگیری از جرائم، قوه قضاییه ظرف مدت سه ماه و با همکاری مرکز ملی فضای مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نسبت به ارائه لایحه قضایی مقابله با اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع با پوشش همه ابعاد از جمله موارد زیر اقدام نماید:
۲ـ ۱ـ تنقیح و متناسبسازی مجازاتهای مقرر در کلیه قوانین مرتبط، با هدف ارتقاء بازدارندگی در سطوح فردی، گروهی، نهادی، محلی، ملی و بین‌المللی؛
۲ـ ۲ـ تعیین و تفکیک مسئولیت صاحبان درگاه‌ها و سکوهای نشر و اشخاص حقیقی و حقوقی تولیدکننده و انتشاردهنده اخبار، اطلاعات و محتوای خبری خلاف واقع؛
۲ـ ۳ـ تبیین مصادیق جرم مشهود در حوزه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی؛
۲ـ ۴ـ تبیین صلاحیت محاکم جمهوری اسلامی ایران در رسیدگی به اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع علیه امنیت و حاکمیت ملی و حقوق اشخاص در ارتباط با درگاه‌ها و سکوهای نشر خارجی.
ماده ۳ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ظرف مدت سه ماه در خصوص موارد زیر اقدام نماید:
۳ـ ۱ـ شناسایی و احراز هویت درگاه‌های نشر در سطوح ملی و استانی و تشکیل پایگاه اطلاعاتی با همکاری دستگاههای ذی‌ربط با اولویت دادن به درگاه‌های نشر پرمخاطب؛
۳ـ ۲ـ طراحی و پیادهسازی سازوکارهای جامع رصد و راستی‌آزمایی اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع منتشرشده در درگاه‌های نشر و ایجاد سکوی مرجع برای آگاهیرسانی در مورد اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع با استفاده از ظرفیت نهادهای مدنی و رسانهها و ارائه واسطهای برنامه کاربردی [APls] برای دریافت خودکار آن‌ها توسط درگاه‌های نشر و ذیربطان؛
۳ـ ۳ـ تدوین دستورالعمل و ایجاد پنجره واحد همکاری درگاه‌های نشر با نهادهای ذی‌ربط برای مقابله و واکنش فوری به رخدادها؛
۳ـ ۴ـ تهیه و اجرای سازوکار جمع‌آوری اطلاعات نقاط تماس درگاه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی خارجی و مواجهه فعال با آن‌ها در مواقع نشر اخبار، اطلاعات و محتوای خبری خلاف واقع با همکاری وزارت امور خارجه؛
۳ـ ۵ ـ تدوین و پیادهسازی نظام اعتبارسنجی و رتبه‌بندی درگاه‌ها و سکوهای نشر با همکاری سازمان صداوسیمای ج.ا.ا. از منظر مقابله با اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع و انتشار گزارش عملکرد آن‌ها در فواصل زمانی سه‌ماهه؛ در این نظام، شاخصهای اعتباردهی موارد منتشره، الگوریتم دریافت تا زمان پدیدارشدن اخبار، اطلاعات و محتوای خبری در درگاه نشر، ایجاد سامانه‌های هوشمند تشخیص، امکان دریافت گزارش‌های مردمی و ارسال اطلاعیه الکترونیکی برای کاربران مدنظر قرار گیرد؛
۳ـ ۶ ـ طراحی و اعطای سالیانه نشان کیفیت نشر به درگاه‌ها و سکوهای نشر بهنحویکه این نشان در دیگر نظامهای مرتبط اعم از تشویق و تنبیه تأثیر داشته باشد؛
۳ـ ۷ ـ تدوین مقررات اخلاق حرفه‌ای و مسئولیت اجتماعی در زمینه انتشار مسئولانه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری در فضای مجازی با همکاری نهادهای صنفی و فعالان رسانه؛
۳ـ ۸ ـ ارتقاء سواد فضای مجازی و سطح آگاهی آحاد جامعه برای مواجهه با اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع با استفاده از ظرفیت مراجع قانونی ذی‌ربط از قبیل وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان صداوسیمای ج.ا.ا.؛
۳ـ ۹ ـ تهیه نظام مستندسازی اقدام حقوقی و مقابله با سوء عملکرد و عدم همکاری سکوهای نشر خارجی در زمینه اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع با همکاری دادستانی کل کشور و وزارت امور خارجه؛
ماده ۴ـ هیأت نظارت بر مطبوعات درگاه‌های نشر داخلی را مطابق با شرایط مندرج در قانون مطبوعات به عنوان نشریه الکترونیک محسوب و شیوهنامه جدید نظارت بر تخلفات ناشی از اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع را در چارچوب قانون و آییننامههای موجود تهیه و به اجرا درآورد؛
ماده ۵ ـ وزارت امور خارجه با بهره‌گیری از ظرفیتهای حقوقی و دیپلماتیک، برای مقابله با موارد ارجاعی از سوی دستگاههای مسئول در خصوص عملیات سازمان‌یافته انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع علیه منافع و امنیت ملی با منشأ خارجی اقدام نماید؛
ماده ۶ ـ سازمان صداوسیمای ج.ا.ا. در هنگام انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی که دارای پیامد سطوح منطقهای، قومی و ملی هستند، با حضور میدانی و استفاده از روش‌های جدید خبری، نسبت به آگاهسازی افکار عمومی، ارتقاء تابآوری اجتماعی و کاهش میزان اثرگذاری اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در سطح عموم، اقدام کند؛
ماده ۷ـ درگاه‌های نشر موظف هستند برای مواجهه با پیامدهای نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع اقدامات زیر را انجام دهند:
۷ـ ۱ـ سازوکار لازم برای تشـخیص اطـلاعات، اخـبار و محـتوای خـبری خلاف واقع دریافتی قبل از انتشار اعم از رویههای انسانی و یا ماشینی موسوم به تعدیل محتوا [Content Moderation] و یا اتصال به سامانه‌های راستی‌آزمایی [Fact Checking] مرجع ایجادشده در کشور ایجاد کنند؛
۷ـ ۲ـ به محض اطلاع از انتشار اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع نسبت به حذف و درج توضیحات اقدام و از رویه‌ها و سامانه‌های گزارش‌دهی فوری به مراجع قانونی ذی‌ربط استفاده نمایند.
ماده ۸ ـ سکوهای نشر موظف هستند علاوه بر ایجاد سازوکار و رویههای اجرایی مؤثر و سامانه‌های هوشمند شناسایی و حذف فوری اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع، نسبت به ارائه خدمات موردنیاز درگاه‌های نشر در چارچوب این مصوبه اقدام کنند.
