نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در حفاظت از محیط زیست در اتیوپی
The Role of NGOs in Corporate Environmental Responsibility Practice: Evidence from Ethiopia
یادداشت سردبیر:
یکی از عناصر ضروری حکمرانی مطلوب استفاده از توان و نقش سازمان‌های مردم‌نهاد درحوزه‌های مختلف است. این سازمان‌ها می‌توانند شکاف بین مردم و حاکمیت را پر کنند و توان و تدبیر مردم را برای نقش‌آفرینی در اداره کشور به صحنه آورند. در کشور ما نیز که مبتنی بر مردم‌سالاری دینی است این نقش اهمیت دو چندان می‌یابد و به مردم، نخبگان و دلسوزان کشور این امکان را می‌دهد تا بتوانند از این طریق نیات خیرخواهانه، امر به معروف و نهی از منکر را به‌صورت سازمان‌یافته دنبال کنند و حاکمیت می‌بایست در پی هموار‌سازی بستر فعالیت این سازمان‌ها و توسعه نقش آنها و واگذاری بخشی از امور به آنها باشد. یکی از این حوزه‌ها حفاظت از محیط زیست است. در این راستا خبری از نقش‌آفرینی سازمان‌های مردم‌نهاد در کشور اتیوپی را برای شما انتخاب کرده‌ایم که ترجمه آن را در ذیل ملاحظه می‌فرمایید.
مقدمه
سازمان‌های مردم‌نهاد از جمله مهم‌ترین ابزارهای کنترل قدرت محسوب می‌شوند و به مثابه چشم جامعه مدنی عمل می‌کنند. این سازمان‌ها با پرداختن به انواع مشکلات، زمینه هوشیاری و آگاهی شهروندان را فراهم می‌نمایند. رسالت اصلی این سازمان‌ها، پر کردن خلأهای موجود میان دولت و مردم است. در همین راستا سازمان‌های مردم‌نهاد نقش مهمی در اجرای مسئولیت اجتماعی مربوط به محیط‌زیست می‌توانند ایفا کنند. این پژوهش به دنبال بررسی نقش این سازمان‌ها در اجرای مسئولیت مذکور در کشور اتیوپی است. مطابق داده‌های اداره امور خیریه و اجتماعی کشور اتیوپی، بیش از 500 سازمان مردم‌نهاد در خصوص حفاظت از محیط‌زیست در این کشور ثبت شده‌اند.
چالش‌های محیط‌زیستی اتیوپی
اتیوپی یکی از زیباترین کشورهای شمال شرق آفریقا است و دارای حیات‌وحش و اکوسیستم غنی است. با وجود این، طبیعت زیبای آن تا حد زیادی در نتیجه فعالیت‌های انسان به طور کلی و آلودگی‌های صنعتی به طور خاص تخریب شده است و در قالب جنگل‌زدایی، تخریب زمین، تغییرات آب و هوا، آلودگی آب، عدم مدیریت پسماندها، آلودگی هوا و آلودگی صوتی ظاهر شده‌اند. مطابق شاخص عملکرد محیط‌زیستی[1] در سال 2014 رتبه اتیوپی در میان 178 کشور مورد بررسی 131 است. اصلی‌ترین تهدید محیط‌زیستی اتیوپی آلودگی‌های ناشی از فعالیت کارخانه‌های مستقر در نواحی صنعتی این کشور است. مطالعات اخیر وزارت محیط زیست و منابع طبیعی اتیوپی نشانگر آن است که از 163 کارخانه مورد بررسی، 101 مورد آنها (حدودا62 درصد) پسماندهای صنعتی خود را بدون تصفیه و بازیافت در محیط‌زیست رها می‌کنند.
سکوت دولت اتیوپی در برابر این وضعیت سبب انتقاد از آن شده است. شرکت‌های تجاری زیادی در جنوب صحرای آفریقا هستند از جمله چرم‌سازی، نساجی، پوشاک، داروسازی، ساختمان‌سازی و معدن. شایان ذکر است که صنایع مزبور به شدت آلاینده هستند و دولت استقلال و توان خود را برای استفاده از قدرت تنظیم‌گری خود در حفاظت از محیط زیست از دست داده است. در اینجا نگرانی که وجود دارد، این است که چگونه می‌توان با چالش‌های زیست محیطی که یک کشور با آن مواجه است، مقابله کرد. پاسخ به این نگرانی را می‌توان با بررسی نقش سازمان‌های مردم‌نهادی که به عنوان نمایندگان جامعه مدنی عمل می‌کنند یافت.
نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در اجرای مسئولیت شرکتی محیط‌زیستی
به موجب ماده 14 «اعلامیه ثبت‌نام و تنظیم‌گری خیریه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد» مصوب2009 یکی از اهداف و فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند حفاظت از محیط‌زیست باشد. این اعلامیه استانداردهایی را برای حفاظت از محیط‌زیست ارائه نموده است که می‌تواند از سوی اداره حفاظت از محیط‌زیست اتیوپی استفاده شود. یکی از آنها «جایزه سبز» است که ابتکارات خوب و دستاوردهای برجسته افراد و همچنین شرکت‌هایی که در حفاظت و ارتقای محیط‌زیست نقش مثبتی داشته‌اند را شناسایی، تصدیق و تجلیل می‌نماید. مهم‌تر از این، دیگران را تشویق می‌کند تا سهم خود در بهبود محیط زیست را ارتقاء بخشند، اراده سیاسی دولت را تقویت نمایند و خیرین را تشویق نمایند تا مسئله محیط‌زیست را جدی بگیرند و در این خصوص سرمایه گذاری نیز انجام گیرد.
اسلاید پنجم
همچنین، این سازمان‌ها، به عنوان نماینده جامعه مدنی، در فرآیند تهیه پیش‌نویسِ اسناد مربوط به محیط‌زیست از جمله اصلاح قوانین و مقررات و خط‌مشی‌ها و اعلامیه‌ها نقش مهمی دارند. افزون بر این، آنها کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی مرتبط با حفاظت از محیط زیست را سازماندهی می‌نمایند. همچنین در اظهار نظر در مورد گزارش «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی» شرکت‌ها مشارکت دارند. علاوه بر این، از طریق ایجاد و تقویت گروه‌های محلی، مردم را بسیج می‌کنند.
چارچوب فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد در اجرای مسئولیت شرکتی محیط‌زیستی
سازمان‌های مردم‌نهاد راهبردها و روش های مختلفی را برای اثرگذاری بر اقدامات مخرب شرکت‌ها می‌توانند در پیش گیرند. راهبردها می‌تواند همکاری یا عدم همکاری با رسانه‌ها یا گروه‌های محلی برای تحت فشار گذاشتن شرکت‌ها نسبت به مسئولیت اجتماعی و زیست‌محیطی آنها باشد. راهبرد نخست می‌تواند راهبرد مستقیم باشد که در این صورت سازمان‌های مردم‌نهاد یا به صورت مستقیم با شرکت‌ها مقابله می‌کنند و یا با شرکت‌ها جهت ارتقای عملکرد زیست‌محیطی آنها همکاری می‌کنند. راهبرد غیرمستقیم از ابزارهایی همچون رسانه‌ها، دولت و سهامداران اصلی جهت اثرگذاری بر اقدامات محیط زیستی شرکت‌ها استفاده می‌نمایند. به طور کلی، راهبردهای مقابله‌گرانه شامل مواردی همچون تحریم، تظاهرات، دادخواهی، رصد و افشای اقدامات برای بیان‌کردن و شرمنده‌ساختن رویه‌های نامطلوب محیط‌زیستی است.
البته راهبرد مقابله با بخش خصوصی در اتیوپی تا حدودی چالش‌برانگیز است، چرا که مالکان صنایعی که نقشِ اساسی در آلودگی زیست محیطی دارند جزء اعضای حزب حاکم بر این کشور هستند. افزون بر این، نخبگان تجاری این کشور پیوندهای نزدیکی با مقامات عالی دولتی از طریق روابط سیاسی دارند. در راهبرد مشارکت و همکاری نیز به عنوان یکی دیگر از راهبردها، سازمان‌های مردم‌نهاد به شرکت‌هایی که عملکرد آنها در حفاظت از محیط‌زیست مطلوب بوده است، جایزه می‌دهند و آنها را به جامعه معرفی می‌کنند. همچنین از نظر فنی به شرکت‌ها در رعایت قوانین و مقررات و استانداردهای محیط‌زیستی یاری می‌رسانند. افزون بر این، اجرای قوانین و مقررات موجود مربوط به محیط‌زیست را از دولت مطالبه می‌کنند و در اجرای آنها مشارکت می‌نمایند.
نتیجه‌گیری
اتیوپی همچون اکثر کشورهای در حال توسعه، با ضرورت توسعه‌یافتگی از یک سو و حفاظت از محیط‌زیست از سوی دیگر مواجه است. روشن است که کشوری که هدفش رشد صنعتی است، آلودگی‌های زیست‌محیطی‌اش افزایش خواهد یافت. بنابراین مسئولیت محیط زیستی صنایع می‌بایست ارتقا یابد. این پژوهش چارچوب اصیلی را برای اثربخشی سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی بر ارتقای رعایت محیط زیست فراهم نموده است. این چارچوب به سازمان‌های مردم‌نهاد کمک می‌کند که راهبردهای موثری را در این خصوص اتخاذ نمایند.
منبع:
jcsr.springeropen.com
مترجم: دکتر مصطفی رضایی
[1] شاخص عملکرد محیط زیست (Environmental Performance Index – EPI) بر دو هدف اصلی از جمله کاهش فشارهای زیست‌محیطی بر سلامت انسان و ارتقای وضعیت زیست بوم‌ها و مدیریت صحیح منابع طبیعی تأکید دارد، ارزیابی وضعیت محیط زیست ایران و سایر کشورها و رده بندی جهانی بر اساس این شاخص بین المللی صورت می‌گیرد.
