-
حقوق فضای مجازی
- مؤلف: دکتر مصطفی السان
- انتشارات پژوهشکده حقوقی شهردانش
- برای خرید کتاب کلیک کنید
سال چاپ: 1401
نوبت چاپ: بیستم
موضوع این کتاب چیست ؟
موضوع این کتاب، حقوق فضاي مجازي است.
حقوق فضاي مجازي، مجموعه‌ي اصول و قواعد حقوقي حاکم بر فضاي سايبر و ارتباطات اين فضا است. برخلاف تصوري که ممکن است وجود داشته باشد، در اين فضا، همانند دنياي واقعي، هر عمل يا حادثه‌اي ـ از تعامل و قرارداد گرفته تا تقلب و دروغ‌پردازي ـ مشمول قواعد حقوقي است.
پيشرفت فناوري، پيچيده شدن روابط اجتماعي و اقتصادي و ضرورت همگامي علم حقوق با اين تحولات سريع، موجب ايجاد گرايش‌هاي بسيار فرعي و تخصصي در علم حقوق شده که از يک سو، سابقه‌اي براي آنها وجود ندارد و از سوي ديگر، مرتبط ساختن آنها با يکي از گروههاي اصلي حقوق (خصوصي و عمومي)، دشوار است. حقوق فضاي مجازي، علاوه بر داشتن اين ويژگيها، با يک اشکال عمده هم روبرو است و آن ايراد به اصل وجود اين گرايش از حقوق مي‌باشد. مفاهیم و مباحث کلی مرتبط با حقوق فضای مجازی، تعهدات در فضاي مجازي، حقوق مالکيت فکري در فضاي مجازي، امضا، گواهي و دليل الکترونيکي، جرايم فضاي مجازي آيين کشف و دادرسي جرايم مَجازي در این کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرند.
مخاطب این کتاب چه کسانی هستند؟
دانشجویان و فارغ‌النحصیلان رشته حقوق، دادرسان و وکلا در حوزه اینترنت، تجارت الکترونیکی و فضای مجازی و نیز کاربران و فعالان فضای مجازی.
نظریاتی متفاوت و نگاهی جدید
مباحثی در حوزه پوشش تجاری، حمایت از نام‌دامنه و حل و فصل آن‌لاین اختلافات راجع به نام‌دامنه، حمایت از کودکان در فضای مجازی و نیز جرایمی که در فضای مجازی روی می‌دهند، در این کتاب مطرح شده که در کتاب یا مقاله دیگری به این تفصیل بررسی نشده است.
قسمتی از کتاب
قدم گذاشتن در فضاي مجازي، همانند گام نهادن در يک سياره ناشناخته يا به تعبيري ملموس‌تر، يافتن خود در طبيعتي بکر با حياتِ وحشي ناشناخته و کشف نشده است. هرچه اين فضا بيشتر توسعه مي‌يابد، ضرورت تدوين قواعد حقوقي متناسب يا تطبيق قواعد موجود براي اجرا در فضاي جديد بيشتر احساس مي‌شود. همين امر، باعث مي‌گردد که حقوقدانان بيشتري به تحقيق و پژوهش در خصوص اين فضاي کشيده شوند. اما اين امر، هرگز از بکر بودن اين فضا نمي‌کاهد. از آن جهت که دنياي خيالي ما هر روز در حال رشد و تنوع است؛ هرروز نابغه‌ها و نبوغ بيشتري در اين فضا پديدار مي‌شود. البته همه نابغه‌ها به فکر پيشرفت و درستکاري در فضاي مجازي نيستند. منافع يا حتي کنجکاوي برخي اقتضا دارد که نقاط ضعف اين فضا را به چالش بکشند و کجروي‌هايي خلق کنند که اگر فضاي مجازي وجود نداشت، هرگز تجربه نمي‌شدند. براي مثال، قاتلي که به رايانه و اينترنت نيز تسلط دارد، ممکن است بمبي را به قرباني خود وصل کرده و آن را طوري برنامه‌ريزي کرده باشد که با افزايش کاربران برخط (آن‌لاين) يک تارنماي مشهور و رسيدن آنها به تعداد معين، عمل کند. در اين صورت، کنجکاوي هريک از کاربران اينترنت براي ديدن آمار کاربران آن‌لاين آن تارنما، نتيجه‌اي اسف‌بار را در پي خواهد داشت. برخي هم ممکن است براي ديدن صحنه قتل قرباني که قرار است در صورت عمل کردن بمب منطقي به صورت آن‌لاين پخش شود، درصدد جذب مخاطب براي آن تارنما از طريق تارنماهاي اصلي و فرعي خود برآيند.
البته «حقوق فضاي مجازي» تنها به بررسي اين ناهنجاري‌هاي استثنايي اختصاص ندارد. اصول و قواعد حقوقي حاکم بر اين فضا، به اندازه دنياي واقعي، گسترده و متنوع هستند. به نحوي که از قرارداد تا مسؤوليت مدني و از مالکيت فکري تا جرايم مَجازي، موضوع بحث اين گرايش فرعي از حقوق خواهد بود. آنچه در اين ميان اهميت دارد آن است که اصولاً همان قواعد و اصول حقوقي دنياي واقعي بر فضاي مجازي حکومت دارد و تغيير فضا علي‌القاعده موجب تغيير قواعد حاکم نمي‌شود، مگر اينکه شرايط جديد و بي‌مانندي به وجود آمده باشد که در اين صورت، بايد امکان تطبيق قواعد موجود يا تأسيس قاعده يا استثنايي جديد مورد بررسي قرار گيرد.
کتاب حاضر، به بررسي جنبه‌هاي حقوقي فضاي مجازي اختصاص دارد. بررسي مسايل مربوط در قالب شش فصل به اين شرح انجام مي‌شود: کليات (فصل اول)، تعهدات در فضاي مجازي (فصل دوم)، حقوق مالکيت فکري در فضاي مجازي (فصل سوم)، امضا، گواهي و دليل الکترونيکي (فصل چهارم)، جرايم فضاي مجازي (فصل پنجم) و آيين کشف و دادرسي جرايم مرتبط با رايانه (فصل ششم).
فهرست مطالب:
مبحث دوم: مفهوم رايانه و برنامه رايانه‌اي
گفتار اول: مفهوم و پيشينه رايانه
مبحث چهارم: مفهوم حقوق فضاي مجازي و اصالت آن
مبحث پنجم: جايگاه حقوق فضاي مجازي در علم حقوق
مبحث اول: قراردادهاي مرتبط با رايانه
بند اول: انواع قراردادهاي مرتبط با نرم‌افزار
بند سوم: مالکيت فکري در قرارداد نرم‌افزار
گفتار دوم: نقش پيشگيرانه قراردادهاي مرتبط با فضاي مجازي
بند اول: نقش قرارداد در پيشگيري يا محدود کردن مهندسي معکوس
بند دوم: نقش قرارداد در حمايت از اسرار تجاري الکترونيکي
مبحث دوم: مسؤوليت مدني مرتبط با فضاي مجازي
گفتار اول: اعمال قواعد عمومي مسؤوليت مدني در فضاي مجازي
گفتار دوم: اسرار تجاري الکترونيکي و مسؤوليت مدني
بند اول: دارا شدن ناعادلانه و اسرار تجاري
بند دوم: اسرار تجاري و شبه عقد
فصل سوم: حقوق مالکيت فکري در فضاي مجازي
مبحث اول: حق بر اثر (کپي‌رايت) در فضاي مجازي
گفتار اول: چالش‌هاي ارتباطات الکترونيکي براي حق بر اثر
گفتار دوم: حمايت قانوني از مالکيت‌هاي فکري الکترونيکي
گفتار سوم: مالکيت فکري نسبت به پايگاه داده
گفتار اول: مرتبه‌بندي نام‌دامنه
گفتار سوم: ماهيت حقوقي نام‌دامنه
گفتار چهارم: نام دامنه در حقوق ايران
گفتار پنجم: حل و فصل اختلافات مربوط به نام‌دامنه
بند سوم: شرايط تعارض نام‌دامنه با علامت تجاري
گفتار ششم: مسؤوليت مدني براي نام‌دامنه غيرقانوني
مبحث سوم: اسرار تجاري در فضاي مجازي
گفتار اول: مفهوم و شرايط حمايت از اسرار تجاري
گفتار دوم: معيارهاي حمايت از اسرار تجاري
گفتار سوم: اسرار تجاري الکترونيکي و حقوق کيفري
بند اول: جرم‌انگاري نقض حقوق اسرار تجاري
بند دوم: جرايم عليه مالکيت فکري و جرايم عليه اسرار تجاري
بند سوم: جرايم عليه اسرار تجاري و جرايم عليه مالکيت
بند چهارم: حمايت کيفري از اسرار تجاري در ق.ت.ا
گفتار چهارم. دفاعيات متهم در جرايم عليه اسرار تجاري
بند اول: تحصيل مستقل محتواي اسرار
بند دوم: معافيت از طريق اثبات مهندسي معکوس
مبحث چهارم. نرم‌افزارهاي رايانه‌اي
گفتار اول. حقوق پديدآورنده نرم‌افزار
گفتار دوم. نقض حق نسبت به نرم‌افزار
مبحث پنجم: علامت تجاري و پوشش تجاري
گفتار اول: علامت تجاري در فضاي مجازي
بند اول: چالش‌هاي استفاده از علامت تجاري در اينترنت
بند دوم: نقض حق بر علامت تجاري در اينترنت
بند اول: مفهوم و محدوده پوشش تجاري
بند دوم: پوشش تجاري در فضاي مجازي
گفتار اول: نوع و قالب اختراع در فضاي مجازي
گفتار دوم: مصاديق اختراع در فضاي مجازي
گفتار اول: جايگاه مهندسي معکوس در نظام مالکيت فکري
بند اول: مهندسي معکوس و اسرار تجاري
بند دوم: مهندسي معکوس و قواعد رقابت
بند سوم: حق اختراع و مهندسي معکوس
گفتار دوم: مدارهاي يکپارچه و مهندسي معکوس
گفتار سوم: جنبه‌هاي اقتصادي مهندسي معکوس
بند اول: تاثير مهندسي معکوس در يکدستي نرم‌افزاري
بند دوم: تحليل بر مبناي هزينه – فايده
فصل چهارم: امضا، گواهي و دليل الکترونيکي
گفتار اول: مفهوم و آثار حقوقي امضا
گفتار دوم: مفهوم امضاي الکترونيکي
گفتار سوم: امضاي الکترونيکي مطمئن
گفتار چهارم: مطالعه تطبيقي ارزش اثباتي امضاي الکترونيکي
گفتار پنجم: جنبه‌هاي فني امضاي الکترونيکي
مبحث دوم: ثبت و گواهي الکترونيکي
گفتار اول: مفهوم ثبت و گواهي الکترونيکي
گفتار دوم: محدوديت‌ها و چالش‌هاي ثبت و گواهي الکترونيکي
گفتار سوم: فرايند قانوني ثبت و گواهي الکترونيکي
بند اول: الکترونيکي کردن فرايند ثبت کاغذي
بند دوم: ثبت الکترونيکي مدارک الکترونيکي
مبحث سوم: ادله الکترونيکي اثبات دعوا
گفتار اول: مفهوم و ويژگي‌هاي دليل الکترونيکي
گفتار دوم: انواع ادله الکترونيکي
گفتار سوم: ارزش اثباتي ادله الکترونيکي
بند اول: اعمال قواعد عمومي اثبات در مورد ادله الکترونيکي
بند دوم: اصالت ادله الکترونيکي
بند سوم: اصالت ادله الکترونيکي در حقوق ايران
بند چهارم: ارزش اثباتي سند الکترونيکي
بند پنجم: ارزش اثباتي ادله الکترونيکي غيرمتني
مبحث اول: مفهوم جرايم فضاي مجازي و فوايد جرم‌انگاري آنها
گفتار اول: مفهوم جرايم مرتبط با فضاي مجازي
گفتار دوم: فوايد جرم‌انگاري سوء استفاده از داده‌هاي رايانه‌اي
بند اول: غيراخلاقي بودن تخلفات مرتبط با رايانه
بند دوم: مقايسه خسارت داده با خسارت اموال فيزيکي
بند چهارم: کافي نبودن قواعد مسؤوليت مدني
مبحث دوم: شمار جرايم مرتبط با فضاي مجازي
بند اول: مفهوم مال در سرقت در فضاي مجازي
بند چهارم: قصد محروم کردن دايمي مالک
گفتار سوم: تأمين مالي فعاليت‌هاي تروريستي
گفتار نهم: تخريب و اخلال در داده‌ها يا سامانه‌هاي الکترونيکي
گفتار دهم: افشاي داده‌ها و تعرض به حريم خصوصي
گفتار يازدهم: هرزه‌نگاري در فضاي مجازي
گفتار دوازدهم: نقض حقوق کودک در فضاي مجازي
فصل ششم: آيين کشف و دادرسي جرايم مَجازي
مبحث اول: آيين کشف جرايم فضاي مجازي
گفتار اول: ابزارهاي حمله، دفاع و پيشگيري در جرايم مجازي
بند اول: ابزارهاي حمله در فضاي مجازي
بند دوم: ابزارهاي اجتماعي بزهکاران مجازي
بند سوم: ابزارهاي مدافعين در جرايم مجازي
گفتار دوم: تشريفات کشف جرايم مَجازي
بند اول: اصول اوليه حاکم بر تحقيقات مجازي
بند چهارم: تهيه صورت‌جلسه ثبت جزئيات در صحنه جرم
بند پنجم: روندکشف جرايم در داده‌هاي در حال مبادله
مبحث دوم: آيين دادرسي جرايمِ فضاي مجازي
گفتار اول: تشخيص دادگاه داخلي صالح در جرايم مَجازي
گفتار سوم: ارايه و ابراز داده‌ها
مبحث سوم: کشف، پيگرد و پيشگيري از جرايم مجازي در سطح بين‌المللي
بند اول: سازمان همکاري اقتصادي و توسعه
بند پنجم: پليس بين‌الملل و راه آينده
